​Gaziantep’te yıllarca un elde etmede kullanılan, 64 yıldır da orkide bitkisinin köklerinin öğütülerek salebe dönüştürüldüğü 600 yıllık su değirmeni, Türkiye’de tek salep üreten değirmen olarak halen ayakta duruyor.

Türkiye genelinde toplanan orkide bitkisinin kökleri, Gaziantep’te yıllara inat çarkları dönen 600 yıllık su değirmeninde öğütülerek salebe dönüştürülüyor. Gaziantep’te tek olan su değirmeninde öğütülen orkide bitkisinin kökleri, içecek ve dondurmalarda kullanılıyor.

Şahinbey ilçesinin Osmanlı (Bebirge Köyü) Mahallesi’nde bulunan, Alleben deresi üzerinde kurulan ve yıllardır hizmet veren su değirmeni, çevre köylerdeki 10’a yakın değirmenin kapanmasına rağmen, 600 yıllık tarihi değirmen, çarkını döndürmeye devam ediyor. Tarihi değirmen, Türkiye’de salep üreten tek su değirmeni olduğu için değirmene çevre illerin yanı sıra Türkiye’nin dört bir yanından da öğütülmek üzere orkide kökü getiriliyor.

Köyde yaşayan Menderes Döner ve ailesi tarafından işletilen ve sahibinin Alleben deresine uzattığı kanallar yardımı sayesinde aldığı suyla çalıştırdığı tarihi su değirmeninde "Taşıma su ile değirmen dönmez" atasözüne inat, günlük 500 kilo orkide bitkisi kökü, salebe dönüştürülüyor.

Değirmeni işleten Menderes Döner, İLKHA muhabirine yaptığı açıklamada, değirmenin Ermenilerden kaldığını belirterek, 600 yıllık tarihi su değirmenini babadan oğula işletmeye çalıştıklarını söyledi.

Dedesinin 1954 yılında bir vakıftan satın aldığı değirmende, daha önceleri buğday ve 64 yıldır da orkide öğüttüklerini ifade eden Döner, atalarından miras kalan kültürel değerleri koruyup gelecek kuşaklara aktarma gayretinde olduklarını ifade etti.

"Dedemizden kalan mirası yaşatmak için uğraşıyoruz"

Değirmeni ticari amaçtan daha çok ata yadigarı olduğu için işlettiklerini belirten Döner, "Değirmenin ismi ‘Kara Ahmet’ su değirmenidir. 600 yıllık olduğunu tahmin ediyoruz. Bu değirmenin Ermenilerden kaldığı rivayet ediliyor. Bu değirmeni 1954 yılında dedemiz, vakıftan satın almış. O günden bugüne bize geldi. Dedemizin bize olan emaneti yaşasın diye mücadele ediyoruz, değirmeni ayakta tutmaya çalışıyoruz." dedi.

"Su değirmeninde öğütülen orkide kökü doğallığını kaybetmiyor"

Salep üretme konusunda yoğun taleplerin olduğunu, bu nedenle salep üretmeye başladıklarını söyleyen Döner, "Burası Türkiye’de salep üreten tek su değirmenidir. Bundan dolayı Türkiye’nin her tarafından salep üretmek için talepler var. Salebin ham maddesi yabani orkide denilen bir bitki var, onun köküdür. Bayağı pahalıdır. Kilosu 500 TL'den satılıyor. Yine bu su değirmenin özelliği orkidenin kökünü yakmadan, doğallığını kaybetmeden yürütülmesini sağlıyor. Bundan dolayı su değirmeni tercih ediliyor." dedi.

100’ü aşkın orkide kökü çeşidinin olduğunu belirten Döner, "Biz burada iplere dizilmiş olan orkideleri doğruyoruz. Yine ipsiz getirilen kökleri öğütüp salebe dönüştürüyoruz. Salebe dönüştükten sonra da eleme ve paketleme işlemlerine geçiyoruz. Daha sonra ise sahibine teslim ediyoruz." diye konuştu.

Döner, değirmenin etrafının ıslah çalışmasına ihtiyacı olduğunu ve yetkililerden bu konuda bir yardım talep ettiklerini belirtti.

Değirmende günlük 500 kilo salep öğütüldüğü bilgisini veren Döner, değirmene Gaziantep haricinde Kahramanmaraş başta olmak üzere Diyarbakır, Şanlıurfa, Ankara, İzmir ve Türkiye’nin hemen hemen dört bir yanından da öğütülmek üzere orkide kökü getirildiğini kaydetti.

Su değirmeninin, salebin özünün korunması nedeniyle tercih edildiğini belirten Döner, "Bize getirilen orkide köklerini biz salep olarak hazırlıyoruz. Fakat en çok bize Kahramanmaraş'tan geliyorlar. Kimileri kargoyla orkide köklerini gönderip çektiriyor. Bizatihi kendisi getirenler de var. Ancak müşterilerimizin çoğu kendileri geliyor. Çünkü bayağı pahalı bir ürün olduğu için başında durup takip etmek istiyorlar. Zaten pahalı bir ürün olduğu için öğütme ücretin de bir değişiklik yapamıyoruz. Şu anda da kilosunu ortalama 500 TL'den satıyorlar." diye belirtti. (İbrahim Koçyiğit-İLKHA)