Batman'ın dağlarında yetişen ve dünyanın en nadide çiçeklerinden olan ters laleler, doğa severlerin ve fotoğraf sanatçılarının ilgisini çekerek, kendine hayran bırakıyor.

İlkbaharın gelmesiyle Batman'ın yüksek rakımlı dağlarında yetişen dünyanın en nadide çiçeklerinden ters laleler, doğaseverleri adeta cezbediyor. Sason ilçesinde yüksek rakımlı Helkiz Dağı'nda, bir tarafta Mereto Dağı'ndaki kar manzarası, diğer tarafta rengarenk açan çiçekler ve özellikle ters laleler doğaseverlerden ve fotoğraf sanatçılarından büyük ilgi görüyor.

Çiçekleri, oluşumundan itibaren ters bir şekilde büyüme gösteren ters laleler, Anadolu'da "hüzün" sembolü olarak bilinirken "Kerbela" ve "Ağlayan Gelin" gibi isimlerle de anılıyor.

Dünyanın en nadide çiçeklerinden olan ters laleler, dağların zirvelerinde göz kamaştırıcı rengi ve duruşuyla bir doğa harikası. Güneydoğu Torosları içerisindeki yüksek dağlarda doğal olarak yetişen bu bitkiye her ilde farklı isimler verilir. Mart ayının ikinci haftasından itibaren vadiler, dağlar ve yaylalar ters lalenin güzelliğiyle süslenir.

Yoğun olarak Hakkâri ve Şemdinli bölgesinde yetişen ve çiçekleri oluşumundan itibaren ters bir şekilde büyüme gösteren Fritillaria İmperialis (ters lale), endemik bir tür olması hasebiyle de büyük önem arz ediyor.

Türkiye'de başta Van ve Hakkâri çevresinde olmak üzere Adıyaman, Bitlis, Elazığ, Malatya, Batman'ın Sason ilçesi ve Siirt'te Güneydoğu Toroslar yayında yaygın olarak bulunan ters lale, dünyada ise İran, Irak Kürdistanı, Afganistan, Rusya, Pakistan ve Keşmir'de yetişiyor.

Genelde ilkbaharın mart-nisan ayları arasında çiçek açan ters laleler, baharın müjdecisi olarak da biliniyor. Boyu 75 santimetreyi bulan, her dalında 6 lalenin ters büyüdüğü bu çiçek, soğan, yumru ve rizom gibi toprak altı organları sayesinde yetişme alanlarından başka ülkelere canlı olarak taşınabiliyor.

Soğanlı bir bitki olan ters lale, kendisine bahşedilen muhteşem özellik sayesinde toprak altında bulunan etli ve şişkin gövdeleriyle hayatını sürdürür. Bu gövdesi sayesinde kendisi için gerekli besinleri ve nemi içinde barındırır, soğuktan ve kuru hava koşullarından korunur.

Zamanı gelince soğanın içinde bitki oluşur, buradan da toprak üstüne çıkarak yeşerir ve çiçek açarak göz kamaştıran ihtişamını gösterir. Her bitki gibi, neslini devam ettirmek için tohum bırakan ters lale, büyüme mevsimi tamamlandıktan sonra sararır ve solar. Ancak toprak altındaki soğanı kendisini muhafaza eder ve zamanı gelince yeniden açar. Ters lalenin ekolojik döngüsü bu şekilde sürer ve gider.

Ters laleler için Helkiz Dağı'na çıktılar

Baharın gelmesiyle doğaseverler ve fotoğraf sanatçıları, şehrin gürültüsünden uzak, temiz havayı solumak ve ters lalelerin oluşturduğu eşsiz manzaralara şahitlik edip, bu anları fotoğraflamak için dağlara çıkıyorlar.

Fotoğraf sanatçılarından Orhan Kartal, Tarhan İrtem ve Sabahattin Atalay, sabahın erken saatlerinde saatlerce süren yürüyüşün ardından Helkiz Dağı'na çıkarak ters laleleri fotoğrafladı.

Batman bölgesindeki lalelerin korunması gerektiğini belirten Orhan Kartal, "Ters laleler denildiğinde yöremizde pek bilinmiyor. Ancak Sason ve Kozluk'ta ters laleler yetişiyor. Bu anlamda iyi bir tanıtım çalışması gerekiyor. Batman'ın kültür ve turizmine katkı sunmaya hazırız." dedi.

"Bu çiçeklerin korunup tanıtılması gerekir"

Sason ilçe merkezinden 3 saatlik bir tırmanıştan sonra ters lale bahçesine ulaştıklarını bildiren Atalay, "Sason ilçemizle Kozluk arasında bulunan bin 947 rakımlı Kuşaklı (Helkiz) Dağı'nın zirvesinde, Sason'a bakan taraflarındayız. Burada nereye baksanız ters lale tarlalarını görüyorsunuz. Burada mükemmel bir manzara var. Bir tarafta Sason, diğer tarafta da ters lale tarlaları var. Bu muhteşem güzellikteki çiçeklerin boyu 75 santimetreyi buluyor. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca koruma altına alınmıştır. Türkiye'de 4 ya da 5 ilde yetişen bu çiçekler, özellikle Sason'da bol miktardadır ve birkaç yerde bulunuyor. Yücebağ beldemizin Şillek yaylasında ve Kelhasan köyünde de rastlanıyor. Manzara ve konum olarak en güzel yetiştikleri yer ise bulunduğumuz yer olan Helkiz Dağı'nın Sason'a bakan taraflarıdır. Bin-3 bin metre yükseklikte, toprağı bol, güneş gören ve su tutmayan bölgelerde yetişir. Buradan yetkililere bir çağrıda bulunmak istiyoruz: Bu çiçeklerin daha iyi korunup daha fazla tanıtılması gerekiyor. Özellikle yetiştiği yerler çok bakımsız. Buraların bakımının yapılmasını, yetiştikleri yerlerin şartlarının düzeltilmesini istiyoruz." ifadelerini kullandı.

Hüznün çiçeği

Ters lale, bütün bu özelliklerinin yanı sıra manevi anlam ve sembolleriyle de halk arasında önemli bir yer tutuyor.

Genel olarak "hüznün çiçeği" olarak adlandırılan ters lalenin, şekli itibariyle boynu bükük bir hali temsil ettiği için böyle anıldığı sanılıyor. Geçmişte Hakkari taraflarında yaşayan Asurilerin, her sabah göbeğinden su yaydığı için "ağlayan lale" adını verdiği ters lale, Anadolu'da gelinlerin başlarına kırmızı tülbent atıp, boynunu büküp evden ayrılmalarına atıfta bulunularak "ağlayan gelin" ismiyle de adlandırılır.

Hazreti Hüseyin ve 72 yareninin şehit edildiği Kerbela vakası da ters laleyi hüznün simgesi haline getirmiş, bu nedenle Anadolu'nun bazı yörelerinde "Kerbela" denilerek, bu trajedik olaya atıfta bulunulmuştur.

Ters lalenin ayrıca bir motif olarak eski köy ve mezarlıklarda kullanıldığı görülüyor. Hüznü sembolize ettiği için mezarlıklarda kullanılan ters lale, geride kalanların ölülerine duyduğu özlem ve üzüntüyü yansıtıyor.

Osmanlı padişahı II. Selim'in Mimar Sinan'a yaptırdığı ve "ustalık eseri" olarak bilinen Edirne'deki Selimiye Camii'nde de ters lale motifini görmek mümkün.

Ebced hesabıyla, "Allah" ve "lâle" kelimelerinin aynı sayı değeri olan 66'yı vermesi laleye farklı bir değer atfediyor. Çiçek kültürü üzerine yazılmış bir eseri olan Cevat Rüştü, Selimiye Camii'ndeki ters lâle motifinin "hilal" lafzını ifade etmek için nakşedildiğini belirtiyor. Rüştü, "Lâlenin burada ters oluşu ve sayı değerinin 66 olması bir yandan 'Allah'ı terk ederseniz batarsınız.' şeklinde yorumlanabildiği gibi, lâlenin ters yazılışı veya tersten okunuşu 'hilâl' ve sayı değeri bakımından da lâle ile aynı olduğundan 'Hilâli düşürürseniz batarsınız.' şeklinde yorumlanabiliyor." diyor.

Ters laleye daha farklı birçok anlam ve sembol yüklenirken, bütün bunlar bu nadide çiçeğin Doğu kültüründe ne kadar müstesna bir yerinin olduğunu ortaya koyuyor. (Tarhan İrtem - Mehmet Fatih Akgül - İLKHA)